Author: Nebojša Janković

Lipe je naselje koje je nestalo, zapravo po popisu iz 2002. godine, tamo se vodi samo jedan stanovnik. Nalazi se na krajnjem istoku teritorije opštine Žagubica, u maloj dolini, sa polurazrušenim kućama, ostacima nekadašnjih strujnih vodova, zaraslim u grmlje, putevima i dvorištima.

Naselje je udaljeno 2 kilometara od regionalnog puta Požarevac – Bor, veoma lošim makadamskim brdskim putem. U ataru naselja i njegovoj široj okolini, otkrivene su bogate naslage rude bakra i zlata, što može da bude uzrok formiranju novog naselja.

Najveće naselje u Homolju posle Žagubice i Krepoljina, smešteno na istoku Žagubičke kotline, ispod krajnjih jugozapadnih obronaka Homoljskih planina, kroz koje prolazi regionalni put  Žagubica-Majdanpek. Spada u grupu najstarijih naselja u Homolju po popisu naselja u „Braničevskom tefteru“ iz 1467 godine.

U naselju na nadmorskoj visini od 370 metara, živi 2000 stanovnika pravoslavne veroispovesti, vlaškog porekla, koji su većinom na radu u inostranstvu ili okolnim gradovima. U naselju postoji vodovod i kanalizacija, zdravstvena ambulanta, pošta, benzinska stanica, kablovska televizija, telefon, asfaltirane ulice i objekti zanatskih i trgovinskih delatnosti, kao i pogon za preradu drveta. Laznica ima matičnu osnovnu školu u kojoj se školuju deca do osmog razreda.

U ataru naselja nalazi se Potajnica, prirodna mistična retkost, u narodu poznata kao „Stojanje“, intermitentni izvor, iz kog voda otiče sa prekidima u različitim vremenskim intervalima, zavisno od godišnjeg doba. U neposrednoj blizini naselja nalazi se „Pčelinji krš“, neistraženi brežuljak, na kome postoje tragovi starog grada-utvrđenja, sa ostacima grnčarije i zgure kao proizvod livenja metala. U samom naselju nalazi se kuća Jovana Šerbanovića, narodnog heroja iz drugog svetskog rata, koja je kao spomenik pod zaštitom. Pogodno je za razvoj seoskog turizma.

Najjužnije naselje u Homolju, koje se nalazi na granici sa opštinom Despotovac, kroz koje prolazi regionalni put Krepoljin – Despotovac, kroz koje prolazi Crvena reka, kao leva pritoka Krupajske reke.

U naselju živi 650 stanovnika pravoslavne veroispovesti, srpskog porekla. Krupaja je mlađe naselje u Homolju, verovatno doseljenici sa juga Srbije. U naselju postoji područno odeljenje osnovne škole do četvrtog razreda, kablovska televizija, telefon, seoski gravitacioni vodovod, u blizini naselja, nalazi se rudnik mrkog uglja „Jasenovac“, kao i objekti zanatskih i trgovinskih delatnosti.

Drugi ekonomski centar Homolja – Krepoljin, nekad sedište opštine, nalazi se u zapadnom delu opštine Žagubica, na raskršću reginalnih puteva: Požarevac-Bor i Krepoljin-Despotovac. Nalazi se na nadmorskoj visini od 240m, u kome žive 1700 stanovnika pravoslavne veroispovesti, srpskog i vlaškog porekla. U naselju se nalazi  sedište rudnika mrkog uglja „Jasenovac“, tekstilni zanatski pogon, farma za uzgoj pilića, matična osnovna škola, dečji vrtić, zdravstvena ambulanta, veterinarska stanica, apoteka, pošta, telefon, benzinska stanica, odeljenje stanice milicije, kablovska televizija, asfaltirane ulice i objekti uslužnih delatnosti.

Snabdeveno je gravitacionim vodovodom, a u toku su pripreme za izgradnju kanalizacione mreže. Krepoljin je naselje novijeg doba, u čijoj se blizini  nalaze neistraženi ostaci rimskih utvrđenja i manastir Gornjak, zadužbina kneza Lazara. U ataru naselja nalazi se nedovoljno istražena i neuređena za posetioce, „Pogana peć“, speleološka lepota, prelepo vrelo „Lopušnja“, uzvodno uz reku Mlavu, na ulasku u Ribarsku klisuru, kao deo  raznovrsnih prirodnih vrednosti, koje obogaćuju ovu teritoriju turističkim vrednostima. Naselje je izuzetno povoljno za razvoj seoskog turizma.

Samo naselje smešteno je pod južnim obroncima Homoljskih planina, kroz koje teče Jošanička reka, koja ima najgušću rečnu mrežu od svih Homoljskih reka, čiji je mulj bogat zlatnim rudama i autohtonim vrstama rečne ribe.

U Jošanici živi 670 stanovnika, pravoslavne veroispovesti, srpskog porekla. Atar naselja bogat je raznovrsnim šumskim plodovima, što je uzrokovalo privređivanje kroz proizvodnju,berbu i preradu pečurki i ostalih darova prirode. Jošanica je udaljena od regionalnog puta Požarevac – Bor 7 kilometara, koji je presvučen asfaltom, i to je jedina njena putna veza ka drugim naseljima. U naselju radi područno odeljenje osnovne škole do četiri razreda, kablovska televizija, telefon trgovine i zanatske radnje.

Naselje je snabdeveno je gravitacionom seoskom vodom. Zanimljivost je da ima dva seoska groblja, bez istraženih podataka zašto je to tako.

Izvarica je naselje koje ima najpovoljniji položaj u odnosu na regionalni put Požarevac – Bor, udaljeno je od puta 500 metara, smešteno je na ulasku reke Mlave u Ribarsku klisuru, na levoj obali tik uz Mlavu, na krajnjem jugozapdnom delu Žagubičke kotline, na nadmorskoj visini od 270 metara. U naselju živi 370 stanovnika, pravoslavne veroispovesti, srpskog porekla.

U podnožju padina planine Beljanice, na obodu naselja, postoji Izvaričko vrelo, čija otoka čoni Izvaričku reku, kao levu pritoku reke Mlave. Izvarica spada u grupu najstarijih naselja u Homolju, po popisu naselja u „Braničevskom tefteru“ iz 1467 godine.

Naselje je snabdeveno gravitacionim vodovodom, ima područnu osnovnu školu do četiri razreda, stočarsku zadrugu, kablovsku televiziju, telefon  i  trgovinske objekte. Meštani se mahom bave stočarstvom, a u samom naselju radi pogon za preradu homoljskog mleka, što čini okosnicu privređivanja. Kuriozitet ovog naselja čini zajedničko groblje sa naseljem Suvi Do, neistraženo „Jelinsko groblje u centru sela i lokalitet „Stara Izvarica“, gde postoji groblje i tragovi starog naselja, iz neutvrđenog doba. Blizina reke Mlave i Ribarske klisure, nudi različite sadržaje za razvoj turizma u raznim oblicima.

Naselje koje se nalazi na nadmorsoj visini od 320m, na izvoru reke Mlave – vrelo Mlave, u kome živi 2800 stanovnika pravoslavne veroispovesti, srpskog, vlaškog i romskog porekla, istovremeno je upravni, administrativni, privredni, zdravstveni i obrazovni centar opštine i Homolja.

Smešteno je u jugoistočnom delu Žagubičke kotline podno severne strane planine Beljanice, kroz koje prolazi regionalni put Požarevac-Bor, a povezano je regionalnim putem sa Majdanpekom. Žagubica spada u starija homoljska naselja, po popisu naselja u „Braničevskom tefteru“ iz 1467 godine, koje je jedno vreme bilo upravno, trgovačko i finansijsko središte sreza homoljskog, pod čijom su upravom bila naselja: Jasikovo, Vlaole i Leskovo.

Naselje je često menjalo lokaciju pod pritiskom zavojevača, pa se zbog toga i različito naziva u turskim i austrijskim kartama, iz perioda XVII i XVIII veka.

Na obodu Žagubice nalaze se neistraženi ostaci naselja iz rimskog perioda, nedaleko manastir Trška crkva, u samom naselju crkva Sv. Trojice, upravne, obrazovne, zdravstvene, finansijske, kulturne, sportske institucije, ustanove i udruženja, kablovska televizija i trgovinski objekti. U Žagubici postoji pogon za obradu kamena, drveta i metala, uzgoj ribe i zanatske usluge. Na obodu naselja nalazi se vrelo Mlave sa istoimenim restoranom i smeštajnim kapacitetima.

Breznica kao naselje nalazi se duboko uvučeno ispod Gornjačkih planina, u dolini istoimene reke, i spada u najstarije naselje u Homolju, koje je nekad spadalo pod upravu u oblasti Ždrelo. Udaljeno je od regionalnog puta Požarevac – Bor, 4 kilometara, asfaltnim putem. U Breznici živi 210 stanovnika pravoslavne verispovesti, vlaškog porekla. U naselju postoji područno odeljenje osnovne škole do četvrtog razreda, soski gravitacioni vodovod, ttelefon i objekti zanatske i trgovinske delatnosti. U Breznici postoje neistraženi lokaliteti ljudskih naseobina, iz doba Kelta, a blizina manastira Gornjak, manastira Blagoveštenja, Rimskih utvrđenja i neistraženih ruševina na okolnim visovima, koji svi skupa daju poseban izazov za turiste specifičnih zahteva i mogućnosti.

Bliznak se nalazi u krajnjem južnom delu Gornjačkih planina, izolovan od ključnih saobraćajnica, udaljen od Krepoljina asfaltnim putem 16 kilometara, na nadmorskoj visini od 380 metara. U naselju živi 360 stanovnika pravoslavne veroispovesti, mešovitog srpskog i vlaškog porekla. Kroz naselje protiče Bliznačka reka, koja zajedno sa Medveđičkom rekom, čini levu pritoku reke Mlave.Živopisan predeo, koji čuva tajnu Vizantijske kulture, kroz neistražene lokalitete „Jelinskih groblja“. U ataru ovog naselja, radila je farma ovaca „Bela reka“, nekad , čuvena farma za uzgoj konja za vojne potrebe kneza Miloša, i gardista Kraljevine Jugoslavije. Kuriozitet Bliznaka jeste zaseok „Jelindra“, na kome se nalazi pravoslavna crkva, pored koje se održava „Markovdanski sabor“, 08. maja. U naselju radi područno odeljenje osnovne škole do četvrtog razreda, gravitacioni seoski vodovod, telefon, kablovska televizija i objekti zanatskih i trgovinskih usluga.